«Jeŭropa i śviet inšyja, Pucin zusim nie Hitler». Historyk Cieraškovič daje raskład i paraŭnoŭvaje situacyju z 1930-mi
Pavodziny novaj administracyi ZŠA — asabliva pazicyja Donalda Trampa ŭ dačynieńni da Ukrainy i pieramoŭ z Rasijaj — vyklikali ŭ mnohich biełarusaŭ ałarmisckija nastroi. Situacyju stali paraŭnoŭvać z abstanoŭkaj pierad Druhoj suśvietnaj vajnoj. «Naša Niva» pahutaryła z historykam Paŭłam Cieraškovičam pra toje, što adroźnivaje śviet kanca 1930-ch ad siońniašniaha i čamu Tramp nie vyklikaje ŭ jaho tryvohi. Razmova adbyvałasia da sustrečy Zialenskaha i Trampa.
Pavieł Cieraškovič. Fota: sacsietki
«Zdavałasia, što Finlandyja zimoj 1939 hoda nie mahła supraćstajać Savieckamu Sajuzu»
«Naša Niva»: Jak vy — jak historyk — aceńvajecie ciapierašnija pierastanoŭki ŭ śviecie z prychodam u ZŠA novaj administracyi?
Pavieł Cieraškovič: Vielmi doŭha možna razvažać pra kryzis libieralizmu ŭ sučasnym śviecie i ŭ tych krainach, jakija zaŭsiody ličylisia jaho aporaj. Hałoŭnaja prablema ŭ ZŠA ciapier — kryzis siaredniaha kłasa, jaki padtrymlivaje demakratyju, svabodu. Daŭno viadoma, što ich dachody na praciahu niekalkich dziesiacihodździaŭ praktyčna nie mianiajucca. Idzie šalonaja inflacyja, jakaja ŭ pieršuju čarhu bje pa siarednim kłasie, i nie tolki pa tym, što treba ŭ štodzionnym žyćci, a i pa canie na vyšejšuju adukacyju. Zakančeńnie dobraha ŭniviersiteta dla hetych ludziej — kvitok u prystojnaje žyćcio. A ceny za navučańnie stanoviacca ŭsio bolšymi i składajuć u topavych ustanovach sotni tysiač dalaraŭ.
Ź inšaha boku, kancentracyja kapitału ŭ rukach nievialikaj mienšaści stanovicca ŭsio bolšaj. Situacyja sacyjalnaj niaroŭnaści, u pieršuju čarhu, upłyvaje na toje, što stanoviacca papularnymi radykalnyja ruchi, jany mohuć być nie tolki pravyja, jak z Trampam, ale i levyja.
Paŭsiul, dzie ŭźnikaje takaja situacyja, pačynajecca pošuk adkazu na pytańnie: «A chto vinavaty?» I takimi robiacca emihranty, «panajechałyja», čužyja.
Ja b nie staŭ prahnazavać, jak składziecca dalej. Pamiataju, kali Tramp pryjšoŭ da ŭłady ŭ 2016 hodzie, u mianie byŭ sapraŭdny šok, i pierad vačyma ŭźnikali samyja nievierahodnyja karciny budučyni. Ale sistema strymak i supraćvahi ŭ tyja časy spracavała.
Dumaju, što hetym razam taksama tak budzie. Varta razumieć, što sam styl Trampa — šakavać, jon pryvyk heta rabić i, napeŭna, atrymlivaje asałodu ad takoha. Ź ciaham času heta stanie bolš zbałansavanym i spakojnym, na maju dumku.
«NN»: Ci možacie pryvieści z historyi prykład krainy, jakaja vystajała ŭ składanych umovach?
PC: Zdavałasia, što Finlandyja zimoj 1939 hoda nie mahła supraćstajać Savieckamu Sajuzu — absalutna roznyja resursy. Ale tym nie mienš zmahła.
Zvyčajna pišuć, što heta ŭdałaja finskaja abarona, ale ŭ apieracyi nie tolki prymali ŭdzieł dobraachvotniki z krain Jeŭropy, nie tolki pastaŭlali adtul zbroju, ale byli i vielmi cikavyja zachady z boku Vialikabrytanii.
Brytanskaja vyviedka insceniravała, što nibyta Vialikabrytanija choča napaści na SSSR i zachapić pieradusim Azierbajdžan, jaki ŭ toj čas byŭ krynicaj nafty. Stalin spužaŭsia i spyniŭsia.
Dalej u 1944 hodzie, zdavałasia, Finlandyju ničoha nie vyratuje, bo jana była chaŭruśnicaj Hiermanii. Paśla vajny kantrol za krainaj byŭ ustalavany vielmi žorstki, pasady ministraŭ finskaha ŭrada zaćviardžalisia ŭ Kramli. Jašče była pahroza ŭ pačatku 1950-ch, što Stalin usio ž dałučyć jaje da Sajuza, ale jaho ŭvahu adciahnuła karejskaja vajna.
Finlandyja demanstruje prykład suadnosin maleńkaj dziaržavy, jakaja zmahajecca za vyžyvańnie. Pobač — dyktatura, jakaja maje bazavy niedachop: usia dziaržava pracuje dziela taho, kab zadavolić chaciełki dyktatara. I ŭsie, chto vakoł jaho, aryjentavanyja vyklučna na heta.
Taksama jość peŭnyja padabienstvy. I ŭ 1939-m, i ŭ 2022-m raźviedka malavała karcinu, što jak tolki piarojdziem miažu, to tam dziaržava ruchnie, zachopim za try dni. Naŭmysna rabili takija spravazdačy, bo razumieli, što kab prasoŭvacca pa słužbovaj leśvicy, treba kazać toje, što budzie pryjemna dyktataru. U takich adnosinach, kali z adnaho boku, heta mašyna dla zadavalnieńnia chaciełak, a z druhoha — situacyja vyžyvańnia, šancy dla małoj dziaržavy jość. Ja mahu tolki vykazać spadzieŭ, što Ukraina zdoleje heta zrabić, navat niahledziačy na składanaści, jakija ciapier jość.
«NN»: Ci jość niebiaśpieka ŭ tym, što maralnaha boku ŭ vajnie va Ukrainie dla Trampa niama?
PC: U jakoj stupieni prybrali maralny bok — pytańnie. Ale stupień maralnych abaviazkaŭ u paraŭnańni z raniejšaj administracyjaj značna mienšaja. Kaniečnie, heta niebiaśpiečna.
Śviet robicca mienš biaśpiečnym užo daŭno. Heta, jak ni paradaksalna, šmat u čym źviazana z ekanomikaj, jana stanovicca mienš hłabalnaj. Mienavita hłabalnaja ekanomika pracavała na toje, kab praduchilić kanflikty, tamu što jany ŭ pieršuju čarhu razryvajuć łancužki pastavak. Čym bolšyja hetyja łancužki, tym bolšaja ŭzajemazaležnaść. Ale apošniaje dziesiacihodździe jany skaračajucca. Adna z takich prablem, ź jakoj sutyknuŭsia hłabalny Zachad, heta toje, što raniej ekanamičny cisk na dyktatury byŭ dastatkova mocny, bo hetyja krainy vyklučalisia z łancužkoŭ pastavak, a siońnia dyktatury ŭ značnaj stupieni abychodziacca biez technałahičnaha Zachadu, jość Kitaj. Heta robić śviet mienš biaśpiečnym.
Kali rychtavałasia Miunchienskaja kanfierencyja, prahučała ličba, što ŭ aŭtakratyčnych krainach žyvie 70% nasielnictva śvietu. Ja raniej sutykaŭsia ź ličbaj nižejšaj: 40% — demakratyi, 40% — aŭtakratyi, rešta — hibrydnyja režymy. U miežach «kłuba» demakratyčnych krain taksama vyłučajucca roznyja adcieńni demakratyi.
Samy aptymistyčny padychod — kali jość bałans pamiž demakratyjami i aŭtakratyjami, ale treba viedać, što pałova pieršych — heta nasielnictva Indyi. I absalutna nie vidavočna, što jana źjaŭlajecca častkaj libieralnaha zachodniaha śvietu. Chutčej, nie, chacia pa farmalnych prykmietach — demakratyja.
«Kali chočacie daviedacca, što Pucin budzie rabić u bližejšyja hady, pačytajcie fiłosafa Duhina»
«NN»: Ahresara ŭ historyi ŭžo «załahodžvali» ŭ 1930-ja. Možna paraŭnoŭvać ź ciapierašniaj situacyjaj ci nie?
PC: Jość spakusa, kali my sutykajemsia ź niečym nieviadomym i niečakanym, znajści histaryčnyja lakały, upisać siońniašniuju situacyju ŭ tuju, što adbyłasia ŭ dalokija časy. Sapraŭdy, jość šmat padabienstva.
U svaje časy dla mianie było absalutna vidavočna, što anieksija Kryma ŭ 2014 hodzie jak dźvie kropli vady padobnaja da taho, što adbyłosia ŭ Sudeckaj vobłaści Čechasłavakii ŭ 1938-m. I ŭ toj, i ŭ inšaj situacyi ludzi raniej naležali da nacyjanalnaj bolšaści i raptam jany trapili ŭ taki raskład, kali stali mienšaściu. I Hitler, i Pucin vykarystoŭvali heta ŭ svaich intaresach. U hetym vypadku ŭsio vielmi padobnaje. Ale astatniaje nakłaści na siońniašniuju situacyju zusim nie atrymlivajecca, bo Jeŭropa inšaja, śviet nie toj, Pucin zusim nie Hitler.
Hitler nasamreč byŭ niadrennym vojenačalnikam, pahladzicie, jak Hiermanija była padrychtavanaja da vajny i jak chutka zachapiła amal usiu Jeŭropu. Vajna? Dobra, budziem, naprykład, kazać, što padobna da pačatku Druhoj suśvietnaj vajny, ale vajna va Ukrainie — heta jakaja pa liku vajna? Tut, na ščaście, my ničoha padobnaha nie bačym.
Kali vy chočacie daviedacca, što Pucin budzie rabić u najbližejšyja hady, pačytajcie, što pisaŭ fiłosaf Alaksandr Duhin 15-20 hadoŭ tamu. Havorka idzie pra stvareńnie novaj jeŭrazijskaj impieryi, jakaja pavinna źmianić raskład sił u śviecie takim čynam, kab Rasija stała daminujučaj dziaržavaj.
Heta nibyta aksamitnaja impieryja, jakaja vielmi talerantna stavicca da ŭsich mienšaściaŭ, adroźnivajučysia ad zachodniaha śvietu, dzie hłabalizacyja zakatvaje ŭ asfalt usio nacyjanalnaje. Jasna, što aksamitnaha tut nasamreč ničoha niama, — ultranacyjalistyčnaja impieryja, dzie ruskich treba vychoŭvać u duchu nacyjanalnaj vyklučnaści. Heta nahadvaje tezisy niamieckaha nacyzmu, ale dla Duhina ničoha saromnaha tut niama. Jon piša, što, kab ruskija zrazumieli, što jany ruskija, treba admovicca ad asabistych imionaŭ. Kab zamiest Taćcian, Ivanaŭ byli «ruski numar 37». Impieryja, pa Duhinu, stvarajecca vajnoj, a ruskija zaŭsiody vajavali, a kali nie vajavali, to hnili. Tamu treba vajavać.
«NN»: Jak vy ličycie, ci pryviadzie damova Trampa i Pucina da miru? Kolki zmoža pratryvać hety mir?
PC: Rana kazać pra toje, ci skončyć Tramp vajnu i nakolki hety mir budzie tryvałym. Pieramovy ŭ Er-Ryjadzie, chutčej, nie dali ničoha. Ciažka skazać, ci budzie ŭvohule zaklučana niejkaje pahadnieńnie, mahčyma, ničoha takoha i nie adbudziecca.
Nie liču, što Trampam kiruje niejkaja ideałohija, chacia šmat kažuć pra padabienstva jaho z Pucinym. Pieramovami ź im Tramp choča pasprabavać vyrašyć prablemu. Jon pryvyk heta takim čynam rabić.
Možna ŭspomnić, jak u svoj pieršy prezidencki termin jon sprabavaŭ vyrašyć prablemu Paŭnočnaj Karei, prablemu jadziernaj prahramy. Heta ničym nie skončyłasia. U Trampa rezkaja kavaleryjskaja ataka. A kali ničoha nie atrymlivajecca, dalej u jaho cikaŭnaści niama. Situacyja z Ukrainaj, kaniečnie, bolš składanaja, tamu kazać, čym heta skončycca, jašče rana, paraŭnoŭvać ź pieradziełam śvietu — taksama. Ale mahu skazać, što zaraz adčuvaju siabie bolš spakojnym, čym u situacyi 2016 hoda. Racyjanalna, čamu tak, patłumačyć nie mahu.
Ciapier čytajuć
Stała viadoma, jak zatrymali byłoha kalinoŭca Maksima Ralko6
Kamientary