Tomas Viencłava: Nacyjanalnaja ideja ŭ nas ź biełarusami adna — zdahaniać, Pahonia

Tomas Viencłava, viadomy čałaviek z hramadskaha i kulturnaha žyćcia Litvy, na hetym tydni sustreŭsia ź biełarusami ŭ Varšavie. Biełaruskaja słužba Polskaha radyjo pryvodzić niekatoryja jaho mierkavańni nakont nadzionnych pytańniaŭ. 

Pra Vilniu i Pahoniu — kamu jany naležać?

— Pra heta mała chto viedaje. Kali Litva vyzvalałasia, my źjechalisia ŭ Rymie — delehacyja emihrantaŭ Litvy. Kiraŭnikom delehacyi byŭ Stasis Łazarajcis, paźniej jon byŭ kandydatam u prezidenty, ale jaho nie abrali. Taksama pryjechali palaki — užo ad Lecha Vałensy, ad Michnika, ad «Salidarnaści», i jany byli z Polščy, užo nie emihranty.

I my pačali kazać: voś my vyzvalajemsia. I kali budziem volnyja, ci nie pabjomsia my tady z-za Vilni? Jak habrei i araby bjucca z-za Ijerusalima?

Vystupiŭ Stanisłaŭ Stoma, deputat polskaha sojma ad katalickaj partyi, jaho nazyvali druhim Rejtanam.

Pieršy Rejtan — heta Tadevuš Rejtan, lićvin, darečy, ź biełaruskich ziemlaŭ. Kali adbyvalisia padzieły Polščy [ŭ XVIII stahodździ i Sojm pakorliva hałasavaŭ za hetyja padzieły, jon loh na parozie i skazaŭ, pierastupajcie praź mianie, kali vy pierastupajecie praz svaju svabodu i niezaležnaść. 

A kali prymali novuju redakcyju polskaj kamunistyčnaj kanstytucyi, tam było napisana, što Polšča — heta sacyjalistyčnaja dziaržava, źviazanaja poviaziami viečnaha braterstva z Savieckim Sajuzam. Stoma byŭ adzinym deputatam, jaki skazaŭ «nie, ja suprać», bo mnohaje moža źmianicca, hetyja suviazi mohuć źmianicca i naša hramadskaje pole moža źmianicca. My nie možam heta zapisvać u Kanstytucyi.

I Stoma kaža: vy, litoŭcy, dva razy zrabili niešta niejmaviernaje. Pieršy raz vy stali asobnaj niezaležnaj krainaj, čaho nichto nie moh čakać. I druhi raz vy atrymali Vilniu, čaho taksama nichto nie moh čakać. Hety cud Haspodni ŭ abodvuch vypadkach. I vy jašče čahości chočacie.

A ja kažu: «Vilnia — heta naš Ijerusalim». Na što jon adkazaŭ, što Ijerusalim nie tolki habrejski. Ijerusalim — suśvietny horad, i Vilnia taksama suśvietny horad, vy pavinny dzialić Vilniu z usim śvietam, nie tolki z nami, palakami, nie tolki ź biełarusami, nie tolki z habrejami, ale z usimi. I jon mieŭ racyju, ja ź im pahadziŭsia.

Taksama i z nacyjanalnym hierbam, i z nacyjanalnaj idejaj. Nacyjanalnaja ideja ŭ nas adna — zdahaniać, Pahonia.

Pra adčuvalnaje pytańnie litoŭskaj movy

— Litoŭcy — jany zvyšadčuvalnyja ŭ hetym pytańni. My ŭžo adnojčy amal zhubili movu. Da movy ŭ nas staŭleńnie krychu relihijnaje. Heta amal toje samaje, što vieru stracić. Stracić baćku rodnaha, maci rodnuju — heta ž niešta strašnaje, samaje strašnaje, što moža spaścihnuć čałavieka.

Chacia irłandcy, naprykład, stracili movu. Jany havorać pa-anhielsku, ale zastalisia irłandcami. Ničoha asabliva strašnaha ŭ ich nie zdaryłasia. I da anhličan jany staviacca prykładna tak, jak litoŭcy da ruskich. Heta značyć, davoli drenna staviacca.

Ale ŭ nas jość hetaje zvyšadčuvalnaje, balučaje, alerhičnaje staŭleńnie da movy. Nie daj boh, stracim movu. I kali my budziem u adzinaj, skažam, dziaržavie ź biełarusami, to pakolki ich tam 10 miljonaŭ, a nas usiaho 3 miljony, to my rastaniem, my stracim movu, my słabyja.

Ale ja zaŭsiody kažu: nie dumajcie, što my słabyja. Nie, nie takija ŭžo i durni, i słabyja. Irłandcy słabiejšyja. A vy niadrenna ŭtrymalisia. Ale pierakanać heta niemahčyma. Heta na ŭzroŭni ledź nie hienaŭ pieradajecca: my słabyja, my zahiniem, my źnikniem, spynim svajo isnavańnie jak narod, kali my stracim svaju movu.

A movu my, niesumnienna, stracim, kali trapim choć pad najmienšy słavianski ŭpłyŭ. Niamiecki ci anhielski — heta taksama drenna, ale nie nastolki. A voś słavianski ŭpłyŭ — nie daj boh!

U kancy XIX stahodździa mova była amal stračanaja, jaje davodziłasia adnaŭlać amal z nula. To bok jana była, na joj havaryli, ale mova ličyłasia viaskovaj, niekulturnaj i ŭvohule, nikomu asabliva nie patrebnaj.

Pra mahčymaje pašyreńnie vajny ŭ Jeŭropie

— Vierahodnaść hetaha, na žal, jość. Ja nie dumaju, što jana vielmi vialikaja. Ja dumaju, što jana chutčej małaja. Ale ja mahu i pamylacca. Rasija zahrazła va Ukrainie, i tym bolš jana zahraźnie, kali ŭstupić u vajnu ź Jeŭropaj. A kali jana napadzie na krainy Bałtyi, to heta vajna ź Jeŭropaj. Ja dumaju, što hałoŭnaje ŭ hetych situacyjach — heta nie paddavacca panicy. Zachoŭvać ćviarozuju hałavu.

Pra rost papularnaści pravych palitykaŭ i čym heta pahražaje

— Tak, na žal, pravyja siły iduć niejak napierad, nabirajuć pracenty.

Jak u Amierycy, tak i ŭ Rasii ciapier kirujuć nacyjanalisty. Tramp — heta amierykanski nacyjanalist, Pucin — heta rasiejski nacyjanalist.

I ŭ mnohich krainach, u tym liku, darečy, Litvie, nacyjanalisty sprabujuć uziać uładu. Nu, u Litvie ŭvohule ŭsie nacyjanalisty, ale siarod ich jość asabliva pravyja i asabliva, pa-mojmu, škodnyja. U Niamieččynie jany, jak my bačym, tolki što paciarpieli paražeńnie, choć Tramp i jaho kamanda, i Pucin, niesumnienna, chacieli, kab vyjhrali vielmi pravyja. Ale vielmi pravyja, «Alternatyva dla Hiermanii», nie vyjhrali, i dziakuj bohu.

Hety novy paradak ničoha asabliva dobraha nie abiacaje. Jon pakul nie ŭstalavaŭsia, my jašče nie viedajem, jak jon budzie raźvivacca i ci ŭstalujecca kančatkova. Iznoŭ ža, paŭtaru, za hetym treba sačyć ź ćviarozaj hałavoj, biez paniki, i rabić u zaležnaści ad taho, jak buduć raźvivacca padziei.

Ja suprać nacyjanalizmu, u tym liku i litoŭskaha. Ja liču, što ŭ śviecie, jakim kirujuć nacyjanalisty, Litva nie maje nijakich šancaŭ. Litva maje šancy tolki ŭ śviecie hłabalnym, tolki ŭ śviecie Jeŭrapiejskaha sajuza, tolki ŭ śviecie, dzie ŭsie narody iduć popleč. Tady Litva maje šancy zachavacca jak narod, jak mova, jak kultura. U śviecie nacyjanalizmaŭ jana nie zachavajecca. Susiedzi bolšyja, susiedzi macniejšyja, susiedzi Litvu zadušać.

Kali b byŭ dazvoleny tolki litoŭski nacyjanalizm, a ruski, niamiecki, polski, amierykanski i inšyja zabaronienyja, było b vielmi miła (uśmichajecca, — Red.). Ale tak nikoli nie budzie. Tamu ja suprać nacyjanalizmu, u tym liku i litoŭskaha. I ŭžo, viadoma, suprać amierykanskaha, i ŭžo, viadoma, suprać vialikaruskaha, suprać rasijskaha, pucinskaha. Stroha suprać.

Ci stanie heta hibiellu Jeŭropy? Ja nie dumaju, ale treba być hatovym da raźvićcia roznych padziej, u tym liku i niepryjemnych.

• 21
• 2
• 1
• 4
• 0
• 1
• 0
• 1