«U novym śviecie niama miesca dla demakratyčnaj Biełarusi — chiba što my jaho sami vydumajem». Astapienia i Kruk razvažajuć pra budučyniu Biełarusi

Piać hadoŭ tamu kancepcyja «Novaj Biełarusi» značnaj častkaj hramadstva razhladałasia jak dasiahalnaja meta. Paźniej jana stała maraj, jakaja ćmianieła, i voś dzie my ciapier: imaviernaść taho, što pad hramadskim ciskam Biełaruś nieŭzabavie moža stać na šlach demakratyzacyi, nadzvyčaj małaja.

Prablema nie tolki ŭ projhryšy 2020-ha. Źmianiŭsia śviet — dakładniej kažučy, źmianilisia našy susiedzi i našy stasunki ź imi. Taksama źmianilisia my: stan hramadstva i dyspazicyja sił unutry Biełarusi. Pytańni, jakija my zadavali sabie, kab napoŭnić vobraz demakratyčnaj Biełarusi, užo stracili relevantnaść. 

Pavialičyć

Na miascovaści, pa jakoj davodzicca ruchacca nam i Biełarusi, adbylisia i praciahvajuć adbyvacca tektaničnyja zruchi. U hetym artykule my imkniemsia nie tolki pakazać ich, ale i sfarmulavać pytańni, ab jakich my pavinny dumać u novuju epochu.

Inšy Zachad

Naša pakaleńnie pryzvyčaiłasia bačyć Zachad kanstantaj: jon zaŭždy hanaryŭsia demakratyjaj i prasoŭvaŭ rynkavuju ekanomiku. 

U novym ža śviecie nazirajecca ideałahičny kryzis demakratyi. Demakratyčnyja pamknieńni ŭ krainach druhoha abo treciaha śvietu pierastajuć vyklikać šyrokaje emacyjnaje zachapleńnie. Biełaruskaja sproba demakratyčnaj revalucyi ŭ 2020-m, mahčyma, była apošniaj na doŭhi čas, kali maralnaja padtrymka ŭ svabodnym śviecie była šyroka raspaŭsiudžanaj.

Siońnia, chutčej, davodzicca čakać reakcyi nakštałt «dziŭnyja ludzi, jany zmahajucca za toje, što ŭsio horš pracuje ŭ nas samich». Svabodny śviet naŭrad ci choča padtrymlivać raspaŭsiudžańnie demakratyi zvonku — prynamsi da abnaŭleńnia demakratyi ŭ siabie. Na hetym fonie prastora humanizmu i emacyjnaści, dzie raniej hrali prademakratyčnyja aktary Biełarusi, ściskajecca. 

Ci pavinna tady demakratyja zastavacca hałoŭnym ściaham biełaruskich demakratyčnych sił? Ci varta pa-raniejšamu rabić staŭku na emocyi i farmiravać zapyt na salidarnaść? Ci ž u asnovu treba pakłaści chałodny raźlik, jaki dazvolić pierajści ŭ «śviet ździełak»? Kali tak, to jak tudy pierajści i što maje być abjektam takich ździełak?

Pavialičyć

Kaštoŭnasny i ideałahičny kryzis demakratyi spryjaje nadychodu ery novaha mierkantylizmu z daminujučaj ustanoŭkaj technałahičnaha nacyjanalizmu.

Hipierhłabalizacyja i libieralny technahłabalizm mielisia stvarać ustojlivy i inkluziŭny rost (rost na karyść biednych). Ale za apošnija 15 hadoŭ i pieršaje, i druhoje dali zboj. Paśla Vialikaj recesii rost, asabliva ŭ raźvitych krainach, značna zapavoliŭsia i pierastaŭ być ustojlivym.

Źmianiłasia i situacyja ź niaroŭnaściu. Mižkrainavaja niaroŭnaść pa iniercyi źmianšajecca (ale nie zaŭsiody i nie ŭsiudy), adnak tempy hetaha źmianšeńnia prykmietna zapavolilisia. I heta drenny scenar jak dla bahatych krain, tak i dla biednych. Pieršyja — asabliva ich siaredni kłas — bačać u praciahłaj kanvierhiencyi vyklik dla siabie. Dla druhich zapavoleńnie kanvierhiencyi śviedčyć pra toje, što dahnać raźvityja krainy bieź źmieny asnoŭnych praviłaŭ hulni praktyčna nierealna.

Akramia taho, istotna ŭzrasła ŭnutrykrainavaja niaroŭnaść. Va ŭsim śviecie stanovicca vidavočnym isnavańnie kłasa supierbahatych, jaki ŭsio bolš imkniecca łabijavać nie tolki ekanamičnyja, ale i palityčnyja intaresy. Čaściej hučać terminy «arystakratyja 2.0» abo «novaja aliharchija».

Na hetym fonie ŭzros popyt na źmienu hłabalnych pravił. Vidavočnaj stanovicca daminujučaja paradyhma technałahičnaha nacyjanalizmu, što, vierahodna, farmuje eru novaha mierkantylizmu. Šmat u jakich bujnych krainach — Kitaj, Rasija, Indyja, Iran — hetaja prahrama ŭ značnaj stupieni ŭžo stała mejnstrymam. Prychod da ŭłady ŭ ZŠA Donalda Trampa, chutčej za ŭsio, stanie apošniaj kroplaj, jakaja kančatkova zamacuje eru novaha mierkantylizmu. 

Fundamientalnaje pałažeńnie novaj ery ŭ tym, što załoh dabrabytu — kantrol nad klučavymi technałohijami (u tych ci inšych hieahrafičnych miežach). Stračvajuć aktualnaść pryncypy epochi libieralnaha technahłabalizmu — efiektyŭnaść, źnižeńnie vydatkaŭ, kankurencyja, mižnarodnaje supracoŭnictva. Dla pieradavych halin ekanomiki jany sastupajuć miesca izalacyjanizmu i farmiravańniu barjeraŭ.

Novy sens nabyvajuć nacyjanalnaja dziaržava, suvierenitet, ludzi, terytoryi, resursy, vializnyja masivy danych — usio heta treba nazapašvać u kantralavanych miežach. Adpaviedna źmianiajucca i palityčnyja padychody. Koła sajuźnikaŭ i partnioraŭ bolš nie isnuje. Jość kankurenty i tyja, chto hatovy pryniać patranaž mocnaha. 

Jak Biełarusi i demakratyčnym siłam reahavać na źmienu histaryčnaj epochi? Pasprabavać šukać svajo miesca ŭ takim śviecie? Jakim moža być hetaje miesca i ci treba šukać sabie mocnaha patrona? Čym patencyjnych patronaŭ moža zacikavić Biełaruś? Ci varta zmahacca — raźličvajučy na padtrymku šerahu jeŭrapiejskich krain — za toje, kab epocha novaha mierkantylizmu zaviaršyłasia jak maha chutčej?

Paŭnočna-zachodni kraj 2.0

Druhaja fundamientalnaja źmiena, jakaja adbyłasia za apošnija hady — heta transfarmacyja stasunkaŭ Biełarusi z Rasijaj. U papiaredniuju epochu Kreml pazbaŭlaŭ Biełaruś prava vychodzić z rasijskaj śfiery ŭpłyvu — za apošnija hady jon, vidać, pazbaviŭ Biełaruś navat zdolnaści heta zrabić.

Pavialičyć

Biełaruś trapiła ŭ tatalnuju ekanamičnuju zaležnaść ad Rasii,iakaja achapiła amal uvieś śpiektr krytyčna važnych śfier. U apošnija hady jana ŭzrasła i ŭkaraniłasia ŭ handlovaj, enierhietyčnaj, finansavaj i vytvorča-technałahičnaj śfierach biełaruskaj ekanomiki. Akramia taho, źjavilisia novyja vobłaści zaležnaści: transpart i łahistyka, fiskalnaja śfiera, manietarnaja palityka, kibierprastora. U kožnaj ź pieraličanych śfier Rasija — jaje rynki, kampanii, urad — stała nieabchodnaj pieradumovaj funkcyjanavańnia biełaruskaj ekanomiki.

Režym pryniaŭ hetuju situacyju jak biezalternatyŭnuju, admoviŭšysia ad pryncypu hieahrafičnaj dyviersifikacyi. Kurs na zbližeńnie z Rasijaj nabyvaje rysy metanakiravanaj siarednieterminovaj stratehii. Dziela vyžyvańnia ekanomiki režym pahłyblaje intehracyjnyja prajekty, jakija iduć pa śpirali i pašyrajucca ŭ vajennaj śfiery dy i amal na ŭsie śfiery — peŭna, na što zaŭhodna, aproč niepasrednaha kiravańnia Łukašenki. 

Kali ŭjavić ledź nie luby scenaryj źmieny ŭłady ŭ Biełarusi pry takim status-kvo, to novaja ŭłada apyniecca ŭ nadzvyčaj słabym stanoviščy z zusim małoj prastoraj dla manieŭru. Kirujučy ŭžo isnymi ryčahami, rasijskaja ŭłada, pry žadańni, lohka moža zabiaśpiečyć častkovy abo poŭny kałaps biełaruskaj ekanomiki.

Jakim čynam i nakolki chutka možna asłabić zaležnaść ad Rasii? Ci možna — i pry jakich umovach — raźličvać na źniešniuju padtrymku ŭ śviecie, jaki imkliva źmianiajecca? Jak scenary raźvićcia Rasii buduć adbivacca na Biełarusi — stanie jaje ekanomiki, stupieni zaležnaści i mahčymaściach vyrvacca z hetaha zamknionaha koła? Ci źjaŭlajucca radykalnyja źmieny ŭ Rasii abaviazkovaj pieradumovaj dla taho, kab źmianić isny status-kvo?

Pry hetym, znachodžańnie Biełarusi ŭ rasijskaj śfiery ŭpłyvu stanovicca dla Zachadu nie prosta niepryjemnym, choć i prymalnym faktam. U niejkaj stupieni heta harantuje Zachadu spakoj, što nie pačniecca jašče adna vajna ci nie razraściecca taja, što idzie. Choć jaje vynik užo bolš-mienš pradkazalny. 

Ukraina, jakaja try hady kryvioju sprabavała zavajavać sabie miesca ŭ svabodnym śviecie, vierahodna, zastaniecca — prynamsi ŭ karotkaterminovaj pierśpiektyvie — biez častki terytoryj, harantyj biaśpieki i ekanamičnaj budučyni. Jana nie atrymała padtrymku zachodniaha śvietu ŭ toj miery, na jakuju raźličvała. 

Paślavajenny śviet (ci śviet pieramirja), vierahodna, budzie horšym za davajenny. U im Rasija atrymaje nie tolki ŭsie instrumienty kantrolu nad Biełaruśsiu, ale taksama niehałosnaje pryznańnie znachodžańnia Biełarusi pad svaim pratektaratam.

Naprošvajucca anałohii z faktyčnym padziełam śvietu paśla Pieršaj suśvietnaj vajny. U 1918-1921 hadach u dačynieńni da budučyni Biełarusi całkam vierahodnyja byli roznyja scenary raźvićcia padziej. U hety pieryjad unutrany zapyt moh akazać značny ŭpłyŭ na chod padziej. U pieryjad 1921-1924 — paśla Ryžskaha miru i pryznańnia SSSR zachodnimi krainami — chod historyi dla Biełarusi ŭvajšoŭ u kalainu, vybracca ź jakoj pa ŭnutranym zapycie praktyčna nie było šancaŭ.

Ci jość u Biełarusi karty ŭ vajenna-stratehičnym płanie, kab sfarmulavać alternatyvu znachodžańniu ŭ rasijskaj śfiery ŭpłyvu? Kamu i čamu moža być cikavaja takaja alternatyva?

Inšyja my 

Stan, u jakim znachodziacca asnoŭnyja prademakratyčnyja aktary, paharšajecca amal ź luboj kropki hledžańnia: patencyjał, hramadskaja padtrymka, finansavaje zabieśpiačeńnie. Heta čakanaja i ŭstojlivaja źjava.

Istotnyja źmieny za apošnija niekalki hadoŭ adbylisia ŭ stanie hramadstva. 

Kancepty identyčnaści i bačańnie budučyni ŭ hramadstvie tradycyjna palaryzavanyja, a raźmierkavańniu kaštoŭnasnych pieravah u biełaruskim hramadstvie ŭłaścivyja «ciažkija chvasty», to bok značnaja častka ludziej zajmaje krajnija pazicyi. Jany majuć hłybokija kulturnyja, cyvilizacyjnyja i navat relihijnyja karani. 

Heta nie aznačaje, što ŭ Biełarusi adsutničaje daminujučaja «siaredzina». Jana isnuje i źjaŭlajecca značnaj. Bolš za toje, za apošnija hady jana, chutčej za ŭsio, niekalki pašyryłasia, a «chvasty» stali lahčejšymi. Ale «siaredzina» zastajecca kolkasna asłablenaj, a palaryzavanyja hrupy — bolš mocnymi. Heta aznačaje, što palityčnaja kansalidacyja vakoł centralnych pazicyj u biełaruskim hramadstvie apryjory źjaŭlajecca składanaj zadačaj. 

Adnak siońnia hramadskaja i palityčnaja kansalidacyja vakoł centru vyhladaje mała realistyčnaj i pierśpiektyŭnaj. Pa-pieršaje, takaja kansalidacyja idejna nie suadnosicca z realijami sučasnaha śvietu. Dla centralnaha siehmienta hramadstva pa-raniejšamu abjadnalnym moža być kancept biełaruskaj Šviejcaryi. Ale ŭ adroźnieńnie ad pieryjadu da 2022 hoda hety kancept usio radziej usprymajecca realistyčnym. 

Pa-druhoje, uzmacniłasia pobytavaje nieprymańnie adzin adnaho siarod palarnych hrup i dyjamietralna supraćlehły nazapašany dośvied apošnich hadoŭ. Doŭhaterminovyja represii, vymušanaja mihracyja, razryŭ siemjaŭ — z taho ci inšaha boku da hetaha datyčnyja sotni tysiač biełarusaŭ. Častka jak achviary, častka jak režysiory i vykanaŭcy hetaha scenara. Navat u samym aptymistyčnym scenaryi spatrebicca niamała času, kab razburyć sfarmavanyja mientalnyja barjery.

Pa-treciaje, u apošnija niekalki hadoŭ značna ŭzmacniŭsia — u mnohim z-za dźviuch pieršych pryčyn — razryŭ pamiž supraćlehłymi palityčnymi łahierami. A adpaviedna, i pamiž palitykumam i hramadstvam.

U vyniku atrymlivajecca paradaksalnaja situacyja: najbolšy siehmient hramadstva pa-raniejšamu choča ci prynamsi pahadziŭsia b na «biełaruskuju Šviejcaryju», ale praź jaje bieśpierśpiektyŭnaść amal nichto z palityčnych aktaraŭ nie imkniecca abo nie žadaje pradstaŭlać hetuju pazicyju. Palityčnyja dziejačy ŭsio bolš schilajucca da reprezientacyi krajnich pazicyj.

Dyk ci mahčyma sšyvać biełaruskaje hramadstva? Albo treba pryznać, što siońnia hetaha nie varta rabić, a lepš zajmacca ŭzmacnieńniem koła svaich prychilnikaŭ?

Istotnyja źmieny taksama zakranajuć pryvatny siektar ekanomiki — mahčyma, adzinaha kalektyŭnaha nośbita protademakratyčnych kaštoŭnaściej, što zastajecca ŭnutry krainy. Pryvatny siektar choć i zastajecca «aporaj» demakratyzacyi, ale asłabieŭ: staŭ bolš zaležnym ad dziaržavy i Rasii, a taksama straciŭ svaju rolu drajviera novych ekanamičnych i kulturnych praktyk.

Revalucyja-2020 nievypadkova časam nazyvajecca revalucyjaj pryvatnaha siektara. Kulturnyja i pobytavyja praktyki, ułaścivyja pryvatnamu siektaru, pašyrajuć miežy paŭsiadzionnaj svabody i farmirujuć zapyt na nastupnuju iteracyju jaje pašyreńnia. Hetyja miechanizmy pracujuć nie pa voli ŭłaśnikaŭ pryvatnych kampanij — jany mohuć farmiravacca navat u biźniesach, jakija łajalnyja da režymu.

Adnak režym uśviedamlaje isnavańnie hetych miechanizmaŭ i rolu pryvatnaha siektara. Z ekanamičnych mierkavańniaŭ jon nie moža pazbavicca ad jaho całkam jak ad varožaha elemienta. Tamu realizujecca sproba jaho dziaržaŭnaha kantrolu pa kitajskim uzory. Bazavyja ekanamičnyja miechanizmy pryvatnaha siektara zachoŭvajucca, ale jon adnačasova maksimalna pryviazvajecca da dziaržavy — i ekanamična, i administracyjna.

Na hetym šlachu režym, vierahodna, dabiŭsia peŭnych pośpiechaŭ. Pa-pieršaje, pryvatny siektar, chutčej za ŭsio, stahnuje ŭ abjomach. Niekatoryja pradpryjemstvy zakrylisia abo źjechali, inšyja, va ŭmovach sankcyj, taksičnaści, vielizarnych ryzyk i administracyjnaha cisku ŭnutry krainy, razhladajuć biźnies jak «čamadan biez ručki». Adsiul mnohija kampanii vybirajuć aściarožnuju stratehiju, admaŭlajučysia ad ekspansii. U inšych halinach pryvatny siektar stračvaje pazicyi, pakolki dziaržaŭny na fonie vajny atrymaŭ bolš stymułaŭ dla rostu.

Pa-druhoje, nazirajecca ŭzmacnieńnie ŭzajemazaležnaści ź dziaržaŭnym siektaram i z Rasijaj. Da 2020 hoda nie vyklikała sumnievaŭ, što śviet pryvatnaha siektara i dziaržaŭnaha — heta dźvie roznyja płaniety. A karparatyŭny kulturny fundamient biełaruskich pryvatnych kampanij pryncypova adroźnivaŭsia ad rasijskich. Siońnia hetyja adroźnieńni pastupova zhładžvajucca.

Ci zastajecca biełaruski pryvatny siektar kalektyŭnym prademakratyčnym subjektam? Jakija funkcyi jon moža vykonvać i jakija efiekty hienieryravać? Jak možna supraćstajać jaho dziaržaŭnamu kantrolu i asimilacyi z rasijskaj madellu? Jak spryjać jaho raźvićciu i ŭzajemadziejničać ź im?

Šlach napierad

Paśla apisańnia nastolki fundamientalnych prablem, ciažka napisać žyćciaśćviardžalnuju vysnovu. Bolej za toje, navat kali z apisanych z nami hajek niejkaja adkrucicca, heta nie značyć, što situacyja Biełarusi značna palepšycca. 

Naprykład, kali ŭjavić situacyju, što Zachad uzmacnicca, ci źmienicca ad hetaha Biełaruś? Ci kali ŭzmacnimsia «my», to jak heta źmienić niešta istotna, kali Rasija budzie zastavacca takoj ža? Navat kali ŭjavić narešcie inšuju, čym siońnia Rasiju, to pry ŭmovach «mierkantylnaha Zachadu» i «słabych nas», situacyja Biełarusi moža nijak nie źmianicca. 

Nielha admaŭlać isnavańnie pazityŭnych scenaroŭ — jany tearytyčna mahčymyja, ale raźličvać na ich nie prychodzicca. Praŭda ŭ tym, što kab źmieny napeŭna adbylisia, to hajki pavinny adkručvacca paŭsiul — i ŭ Biełarusi, i na Zachadzie, i ŭ Rasii.

Heta, chutčej za ŭsio, nie adbudziecca. Aktary, jakija chočuć demakratyčnych źmienaŭ, pavinny tady farmulavać pravilnyja adkazy dla siońniašniaj ciažkaj situacyi, kab pavialičyć budučyja šancy dla pazityŭnych źmienaŭ. 

Spadziajemsia, što sfarmulavanyja nami pytańni hetamu pasłužać. 

• 5
• 5
• 1
• 0
• 0
• 15
• 1
• 0