«Людзі павінны цікавіцца палітыкай». Чатыры гісторыі пра Лукашэнку, Рычарда Пайпса, савецкага разведчыка і веру ў свой народ

І

Пра мой першы матэрыял, на які адрэагаваў Лукашэнка. Ён быў адным з маіх першых матэрыялаў у прынцыпе. Гэта быў тэкст пра тое, як Лукашэнка пацалаваў Каран падчас сустрэчы з Эрдаганам у Турцыі. Была такая сітуацыя, што турэцкі прэзідэнт пацалаваў Каран і даў Лукашэнку. І той зрабіў тое самае.

Я пайшоў па рэдакцыях РС, дзе працуе шмат мусульман, і пытаўся, што гэта значыць паводле іх традыцыі. Адказы былі розныя: Лукашэнка атэіст і таму ён не мае права цалаваць Каран, бо ён няверны. Але адзін адказ быў пра тое, што, цалуючы Каран, можна прыняць іслам. Я ўсе гэтыя версіі і згадаў у сюжэце.

Праз пару дзён быў адказ Лукашэнкі. Ён з горыччу скардзіўся, кшталту, «вот журналісты прыцэпілісь, што я цалавал Каран. Ну а што мне нада была зделаць, еслі Эрдаган мне ево дал?»

ІІ

Другая гісторыя пра тое, як даводзілася паляваць за гасцямі сюжэтаў. На 100-годдзе бальшавіцкага перавароту я размарыўся зрабіць інтэрв'ю з найлепшым амерыканскім гісторыкам камунізму, былым дарадцам Рэйгана і ЦРУ Рычардам Пайпсам. На той час яму было амаль 95 год.

Трэба было знайсці нумар. У нашых базах даных яго не было. Але я згадаў, што падчас студэнцкай працы ў ЗША шукаў нумары праз адрасную кнігу ў інтэрнэце. Цуд, але яна яшчэ працавала. І там быў толькі адзін Рычард Пайпс.

Я набраў нумар і пачуў голас прафесара: «Так, я магу з вамі пагаварыць, але пазваніце праз 15 хвілін, я кагосьці чакаю». Ані праз 15 хвілін, ані праз гадзіну і цэлы дзень, Пайпс не падымаў. Я не мог сабе дараваць, што я не «прымусіў» яго размаўляць адразу (а мяне ж вучылі, што трэба адразу, а не мямліць, што так, так, я перазваню).

Але я не адпускаў, барабаніў кожны дзень па 5 разоў як самы сапраўды сталкер. І ў нейкі дзень слухаўку падняў яго сын і сказаў, што тата чатыры дні ў шпіталі. Выявілася, што калі я яму званіў, ён чакаў лекараў і яны пільна забралі яго ў шпіталь.

Сын даў яго мабільны. Я набраў нумар, і бадзёры прафесар Пайпс пагадзіўся даць інтэрв'ю на шпітальным ложку. Яно не было доўгае, але для мяне стала вельмі дарагім.

Адказ Пайпса на маё пытанне, як не стаць ахвярай дыктатараў, гадамі стаіць у вушах: «Людзі павінны цікавіцца палітыкай».

Выглядае, што гэта было апошняе інтэрв'ю Пайпса ў жыцці. Праз некалькі месяцаў ён памёр. Іншых я не знайшоў.

ІІІ

Гісторыя пра мае «брудныя метады» працы. У 2017 годзе 100-гадовы юбілей адзначаў савецкі разведчык, які па легендзе ўратаваў ад знішчэння Кракаў падчас Другой сусветнай вайны. Чаму ён быў мне цікавы? Бо гэта беларус з Валожынскага раёна Аляксей Бацян.

Трэба было знайсці нумар, ён жыў у Маскве. Гэта быў выклік, але я справіўся як сапраўдны разведчык. Знайшоў праз базу даных маскоўскіх нумароў Бацяна А. па ініцыялах. Але нічога не атрымлівалася, нумар не існаваў. Тады пазваніў у маскоўскую даведку. Там пані сказала, што нумар змяніўся, дакладней, адна з яго лічбаў. Я пачаў прасіць. Пані, як той Судаплатаў, стаяла на сваім і казала, што гэта парушэнне правіл.

Я пачаў браць жаласцю: «Девушка, это советский герой, сегодня ему 100 лет». Казаў нешта пра Вялікую айчынную, пра акопы, пра партызан. У выніку яна злітавалася і пагадзілася сказаць, што змененая перадапошняя лічба, але на што — не сказала.

Нічога не заставалася, як набіраць па чарзе ад 1 да 10. І ў нейкі момант я пачуў на другім канцы: «Гаварыце, Бацян слушае». Вымова выдавала нашага земляка. Мы міла пагаманілі 15 хвілін, ён расказваў, што яго першая мова беларуская, казаў, як на «Масквічы» ездзіў раней кожны год пад Валожын. Пасля слухаўку вырвала ягоная дачка: «Извините, к нам пришли представители власти». І адклала слухаўку. Але справа зробленая.

Цяпер я магу пахваліцца, што чуў голас чалавека, які нібыта выратаваў Кракаў, бо ёсць версія, што гэта лухта, прыдуманая савецкай прапагандай. Дробязь, а ўсё адно прыемна.

IV

І гісторыя пра тое, як верыў у беларусаў і не памыліўся.

Праз два месяцы пасля пачатку працы на «Свабодзе» я ўдзельнічаў у нашай аналітычнай праграме. Гаманілі мы пра тое, ці здольныя беларусы на пратэст, абарону свайго гонару.

Я проста прывяду цытату. Гэта 2016 год, калі пляваць на сябе было нормай, а абаронца беларусаў мог выклікаць смех.

«У аўторак адбыўся выпадак, пра які паведамілі СМІ — выпадак трагікамічны: некалькі жанчын захапілі трамвай у Віцебску і прымусілі ехаць на патрэбны ім прыпынак. Здарэнне для Беларусі, дзе падчас апазіцыйных дэманстрацый людзі пераходзяць дарогу на зялёнае святло, вельмі нетыповае. І хаця дэпо быццам бы абвяргае гэта, я ўсё ж у стане паверыць у яго праўдзівасць, таму што неаднойчы назіраў у беларускай правінцыі, ці было гэта нейкім гвалтам ці не, змену маршруту грамадскага транспарту. Я і сам некалькі разоў крычаў, каб змянілі.

Ды і ўвогуле пануе такая думка, нібы беларусы памяркоўныя, рахманыя. Тут ёсць і іншая замалёўка, зноў жа нядаўняга часу: відэа з адной з крамаў, дзе рабаўнік са зброяй патрабуе грошай. Тут усе пакупнікі ціхенька мяняюць чаргу, а жанчына падпірае галаву рукой, маўляў, абрыдлі ўжо гэтыя бандзюкі.

Гэта не адзінае відэа — месяц альбо два таму было іншае, калі чалавек у абменніку патрабаваў даць тыя грошы. Там такая цікавая дыскусія завязалася, думаю, псіхатэрапэўты маглі б выпусціць які адмысловы часопіс пра гэтае здарэнне. Таму што людзі ў іншай краіне вельмі б здзівіліся, што чалавек са зброяй стаіць, а жанчына нармальна дыскутуе пра тое, як вам не сорамна, я таксама мала зарабляю.

Якая лепш з гэтых карцінак паказвае характар беларуса і што насамрэч можа яго раззлаваць, каб пайсці на адчайны крок? Затрымаць трамвай ці нават напасці з пісталетам? Беларусы, канешне, розныя, як і ўсе людзі на свеце. Маё меркаванне, што беларусы спакойныя да пэўнага моманту, а пазней, калі праходзіць пэўная мяжа, мы робімся вельмі выбуховымі і тады ўжо трымайцеся ўсе. Магчыма, гэта ня справа гонару ці годнасці, таму што, мне падаецца, мы можам ахвяраваць імі, каб здабыць для сябе нейкія пункты. Выпадак у Віцебску пра гэта сведчыць.

У часы вайны велізарная колькасць людзей па мерках Еўропы пайшла ў Беларусі ў лес. Дагэтуль невядома, сведчыць гэта пра гераізм ці не. Але гэта, на маю думку, сведчыць пра тое, што наш чалавек можа кінуць усё. Лепш, канешне, было б застацца ў вёсцы, ціхенька сядзець, апрацоўваць поле, а чалавек адмаўляецца ад стабільнасці. У 90-х гадах 100 тысяч людзей на Плошчы, страйк рабочых, чыгуначнікі перакрывалі чыгунку. Хто б мог падумаць, што такое можа здарыцца ў Беларусі? Як Някрасаў апісваў беларуса — стаіць, пахіліў галаву…

Насамрэч гэта ўсё не так. Гэта стэрэатыпы, якія будаваліся вакол беларусаў. Сёння на нашым сайце з'явілася цікавая публікацыя пра тое, што ў 60-я людзі ў Слуцку падпалілі суд, каб прымусіць пакараць забойцу. Я такіх выпадкаў ведаю дзясяткі з маіх родных мясцін. І забівалі старшыню сельсавета пасля вайны. Проста мы мала, відаць, яшчэ ведаем пра сябе, або трохі саромеемся нашага сапраўднага вобліку. Раззлаваць нас могуць, канешне, перш за ўсё экзістэнцыйныя пытанні, калі нам садзяцца на галаву.

Тое, што беларусы ўсё яшчэ цягнуць гэтую лямку і ідуць, сведчыць пра тое, што яшчэ не моцна селі. Але я перакананы, калі б адбыўся нейкі грамадскі выбух незадаволенасці, у Беларусі было б значна горш, чым на якім Майдане, бо 20 гадоў гэта ўсё збіраецца ў чалавеку, і гэта можа вельмі кепска адбіцца пазней, калі выйдзе ў адзін момант».

• 19
• 3
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0